Περί αλλεργιών...

Με αφορμή την άνοιξη και την έκρηξη των αλλεργιών, θέλαμε να μάθουμε ορισμένα πράγματα για τις αλλεργίες, γιατί η γνώση είναι δύναμη κι όσο καλύτερα πληροφορημένοι είμαστε, τόσο πιο ψύχραιμοι γονείς και εκπαιδευτικοί γινόμαστε. Η ειδικευόμενη παιδίατρος Εργίνα Γεωργαντζή απάντησε σε όλες μας τις απορίες περί αλλεργιών, αποκλειστικά και μόνο για τον παιδικό σταθμό-νηπιαγωγείο Ludus.

1.  Τι είναι οι αλλεργίες;

Ως αλλεργία ορίζεται η αντίδραση υπερευαισθησίας που εκδηλώνεται όταν το άτομο έρθει σε επαφή με κάποιον εξωτερικό παράγοντα ή όπως αποκαλείται «αλλεργιογόνο». Για να εμφανίσει κάποιο παιδί αλλεργία πρέπει μεν να υπάρχει μια γενετική προδιάθεση, αλλά οι περιβαλλοντικοί παράγοντες παίζουν καθοριστικό ρόλο. 

Ως αναφυλαξία ορίζεται ένα είδος αλλεργικής αντίδρασης που είναι άμεση, σοβαρή και επικίνδυνη για την ζωή. Εμφανίζονται ταυτόχρονα συμπτώματα από το δέρμα, την καρδιά, το γαστρεντερικό ή το αναπνευστικό (οπωσδήποτε σε 2 από αυτά).

2. Τι συμπτώματα εμφανίζουν; Πώς οι γονείς μπορούν να καταλάβουν ότι το παιδί έχει αλλεργία; 

Οι διάφορες μορφές αλλεργίας είναι: ατοπική δερματίτιδα/έκζεμα, κνίδωση με ή χωρίς αγγειοοίδημα, αλλεργική ρινίτιδα, εαρινή επιπεφυκίτιδα, άσθμα, τροφική αλλεργία, αναφυλαξία (βλέπε ερώτηση 3). Πρέπει να υπάρχει συσχέτιση συμπτωμάτων (όπως οι «πετάλες», η φαγούρα, το φτέρνισμα, η καταρροή, οι έμετοι, ή το βρέφος με το ξηρό δέρμα και τα κόκκινα μάγουλα) με έναν περιβαλλοντικό παράγοντα, με χρονική σύνδεση (οξεία και άμεση έναρξη, επαναληψιμότητα του γεγονότος) και με ένα ατομικό ή οικογενειακό ιστορικό ατοπίας ούτως, ώστε να οδηγηθούν ιατρός και γονείς στο συμπέρασμα της αλλεργίας. Υπάρχουν ορισμένες εργαστηριακές εξετάσεις που βοηθούν προς αυτήν την κατεύθυνση.

Τα βρέφη που έχουν έκζεμα έχουν ξηρό δέρμα και κόκκινα μάγουλα, ενώ μεγαλώνοντας οι βλάβες εμφανίζονται και στο υπόλοιπο σώμα. Στην κνίδωση εμφανίζονται «πετάλες» που φαγουρίζουν και πιθανόν πρήξιμο σε βλέφαρα, χείλη. Η ρινίτιδα εμφανίζεται με διαυγή καταρροή, μπούκωμα και φτέρνισμα. Το άσθμα εμφανίζεται ως βήχας, δύσπνοια («δυσκολία στην ανάσα»), συριγμός («σφύριγμα») με επιδείνωση στις ιώσεις, το κρύο, την άσκηση. Η αλλεργία σε μια τροφή μπορεί να εκδηλωθεί με οποιαδήποτε μορφή (κνίδωση, συμπτώματα από το ανανευστικό ή το γαστρεντερικό ή αναφυλαξία - βλέπε ερώτηση 3).

3.  Είναι επικίνδυνες για τα παιδιά;

Οι αλλεργίες επηρεάζουν την ποιότητα ζωής του παιδιού και της οικογένειας (τροποποιούν τον τρόπο ζωής αποφεύγοντας το αλλεργιογόνο και αλλάζοντας κάποιες περιβαλλοντικές συνθήκες – βλέπε ερώτηση 9), αλλά είναι επικίνδυνες και απειλητικές για την ζωή μόνο στην περίπτωση της αναφυλαξίας.

Τα ανησυχητικά και απειλητικά συμπτώματα της αναφυλαξίας που πρέπει να ευαισθητοποιήσουν τον αυτόπτη μάρτυρα (γονιό, δάσκαλο, συνοδό παιδιού) πρέπει να περιλαμβάνουν 2 ή περισσότερα από τα παρακάτω συστήματα και εμφανίζονται άμεσα μετά την επαφή με το αλλεργιογόνο:

•  Δέρμα ή/και βλεννογόνοι: πομφοί («πετάλες»), εξάνθημα, πρήξιμο - ερυθρότητα προσώπου, βλεφάρων, χειλέων, γλώσσας,  σταφυλής, γεννητικών οργάνων, φαγούρα.
• Γαστρεντερικό: κοιλιακό άλγος, ναυτία, έμετοι, διάρροιες.
• Αναπνευστικό: βραχνάδα στη φωνή, βήχας, δύσπνοια («δυσκολία στην ανάσα»), συριγμός («σφύριγμα»), θόρυβος στην αναπνοή, δυσφορία στο στήθος, μπούκωμα στη μύτη.
• Κυκλοφορικό: ωχρότητα, ζάλη, χαμηλή αρτηριακή πίεση, ταχυκαρδία, αίσθημα λιποθυμίας, αίσθημα πανικού, απώλεια συνείδησης (δεν επικοινωνεί με το περιβάλλον).

4.  Πότε εκδηλώνονται; Γιατί είναι σε έξαρση με την αλλαγή των εποχών;

 

Οι αλλεργίες εμφανίζονται στη βρεφική και παιδική ηλικία, όταν το παιδί έρθει σε επαφή με κάποιο εκλυτικό αίτιο-αλλεργιογόνο, όπως είναι οι τροφές (βλέπε ερώτηση 5), τα αερο-αλλεργιογόνα (γύρη), τα ενδοοικιακά αλλεργιογόνα (οικιακή σκόνη, κατοικίδια ζώα, μύκητες που αναπτύσσονται στην υγρασία), τα φάρμακα (π.χ. πενικιλλίνη), τα εμβόλια (συχνότερα π.χ. σε εμβόλιο γρίπης σε παιδί με αλλεργία στο αυγό), οι νυγμοί εντόμων (σφήκα, μέλισσα), οι φυσικοί παράγοντες (κρύο, άσκηση).
 

Η ατοπική δερματίτιδα είναι σε έξαρση τους χειμερινούς μήνες (η ηλιοφάνεια την βελτιώνει), όπως και το άσθμα το οποίο εμφανίζει εξάρσεις τον χειμώνα λόγω των ιώσεων. Η κνίδωση, η εποχική ρινίτιδα και επιπεφυκίτιδα εμφανίζουν έξαρση την άνοιξη λόγω της αυξημένης ποσότητας αερο-αλλεργιογόνων, όπως η γύρη την περίοδο ανθοφορίας, ενώ τα ακάρεα σκόνης και οι μύκητες αυξάνονται σε συνθήκες αυξημένης υγρασίας. Οι τροφικές αλλεργίες δεν έχουν εποχική κατανομή.

5. Πώς συνδέεται η διατροφή με τις αλλεργίες; Υπάρχουν αλλεργιογόνα τρόφιμα που πρέπει να αποφεύγονται;

 Δυνητικά οποιαδήποτε τροφή μπορεί να είναι εκλυτικό αίτο αλλεργίας. Τα συχνότερα αλλεργιογόνα τρόφιμα είναι το γάλα αγελάδος, το αυγό, οι ξηροί καρποί, τα ψάρια, τα θαλασσινά, τα σιτηρά και η σόγια.

Αν υπάρχει γνωστή τροφική αλλεργία, τότε πρέπει να αποφεύγεται η υπεύθυνη τροφή, να είναι ενημερωμένο το σχολείο του παιδιού και να έχει τα απαιτούμενα φάρμακα σε περίπτωση ανάγκης. 

Σε περίπτωση οξείας κνίδωσης («πετάλες») υπάρχουν τροφές που μπορούν να επιδεινώσουν τα συμπτώματα και καλό είναι να αποφεύγονται το διάστημα αυτό. Αυτές είναι τα θαλασσινά, το χοιρινό κρέας, τα αλλαντικά, τα κίτρινα τυριά, τα όσπρια, το αλκοόλ, η σοκολάτα, τα συντηρητικά (όλα τα «είδη περιπτέρου» π.χ. γαριδάκια) και από φάρμακα τα μη-στεροειδή αντιφλεγμονώδη (πχ. Ιβουπροφένη, μεφαιναμικό οξύ).

6. Είναι κολλητικές οι αλλεργίες;

Όχι, οι αλλεργίες δεν μεταδίδονται από άνθρωπο σε άνθρωπο. Αν ένα παιδί εμφανίσει εξάνθημα ή κάνει εμέτους-διάρροιες και αποδοθεί σε αλλεργία και όχι σε λοίμωξη, τότε δεν υπάρχει λόγος ανησυχίας μετάδοσης σε άλλα παιδιά.

7. Απαλλάσσονται ποτέ τα παιδιά που έχουν αλλεργίες;

 Η συχνότερη τροφική αλλεργία που είναι στο γάλα αγελάδος συνήθως υποχωρεί μετά τον πρώτο χρόνο ζωής (ως 3-5 ετών). Υπάρχει η δυνατότητα στις παιδοαλλεργιολογικές μονάδες να γίνει δοκιμασία πρόκλησης σε παιδιά με διαπιστωμένη τροφική ή φαρμακευτική αλλεργία υπό προϋποθέσεις και έτσι το παιδί να απαλλαγεί από την αλλεργία. Καλή πρόγνωση έχουν και οι αλλεργίες στο αυγό και τα δημητριακά, ενώ στους ξηρούς καρπούς και τα ψάρια μπορεί να παραμείνουν δια βίου.

Η ατοπική δερματίτιδα υποχωρεί πλήρως στην πλειονότητα των περιπτώσεων. Μεγάλο ποσοστό των παιδιών με άσθμα απαλλάσσεται μεγαλώνοντας από τα συμπτώματα αυτά, ειδικά σε περιπτώσεις ήπιας νόσου και παιδιών ελευθέρων συμπτωμάτων εκτός ιώσεων.

8. Ένα παιδί που δεν είχε αλλεργία, μπορεί να εμφανίσει ξαφνικά;

 Τα ατοπικά νοσήματα έχουν μια γενετική προδιάθεση. Έτσι, αν υπάρχει κάποια αλλεργία σε συγγενείς πρώτου βαθμού τα παιδιά θεωρούνται υψηλού κινδύνου να αναπτύξουν αλλεργία. Όσον αφορά στο άσθμα, αν και οι δύο γονείς έχουν άσθμα, το παιδί έχει 60% πιθανότητα να έχει άσθμα, αν έχει ο ένας γονιός 20%, ενώ αν δεν έχει κανένας γονιός 6-7%. Το άσθμα εμφανίζεται συνήθως μέχρι 3 ετών, ενώ η ατομική δερματίτιδα μέχρι 2 ετών. Περίπου τα μισά παιδιά με ατοπική δερματίτιδα θα εμφανίσουν άσθμα, ενώ τα δύο τρίτα αλλεργική ρινίτιδα και το ένα τρίτο τροφική αλλεργία («ατοπική πορεία»). Όμως, το πρώτο επεισόδιο αλλεργίας π.χ. σε τροφή, γύρη, φάρμακα, ακάρεα, ζώα μπορεί να συμβεί ξαφνικά σε ένα προηγουμένως υγιές παιδί βρίσκοντας την οικογένεια απροετοίμαστη.

9. Πώς αντιμετωπίζονται; Υπάρχει φυσική λύση ή μόνο ιατρική;

Η αντιμετώπιση της αλλεργίας συνίσταται σε αντιμετώπιση του οξέος επεισοδίου και σε πρόληψη εμφάνισης νέου επεισοδίου μέσω αποφυγής του εκλυτικού αλλεργιογόνου. Για την αντιμετώπιση  του οξέος επεισοδίου χρειάζεται απομάκρυνση του αλλεργιογόνου αν είναι δυνατόν,  αντιισταμινικά 2^ης γενιάς (λεβοσετιριζίνη, δεσλοραταδίνη) στην κνίδωση (μειώνουν τη φαγούρα), ενυδάτωση-περιποίηση δέρματος στην ατοπική δερματίτιδα και τοπικά κορτικοστεροειδή στην έξαρση, ενδορρινικά κορτικοστεροειδή στην αλλεργική ρινίτιδα και αδρεναλίνη στην αναφυλαξία. Σε πολύ επιλεγμένους ασθενείς συστήνεται ανοσοθεραπεία (απευαισθητοποίηση). Συμβουλευτείτε τον γιατρό σας.

  ΠΡΟΣΟΧΗ. Σε περίπτωση αναφυλαξίας ξαπλώνουμε τον ασθενή κάτω με τα πόδια σε ψηλότερη θέση, διασφαλίζουμε ανοιχτό ανώτερο αεραγωγό (στόμα, φάρυγγα), ειδοποιούμε αμέσως το ΕΚΑΒ (166), διατηρούμε την ψυχραιμία μας και αν πρόκειται για παιδί με γνωστό αναφυλακτικό επεισόδιο στο παρελθόν που φέρει έτοιμη προγεμισμένη ένεση αδρεναλίνης, κάνουμε την ένεση. Πρόκειται για ένεση που απευθύνεται σε μη ιατρικό προσωπικό χωρίς γνώσεις σε ενεσοθεραπεία, δεν ενέχει κίνδυνο λάθους και δεν μπορεί να κάνει κακό παρά μόνο καλό. Γίνεται σε έξω προσθιοπλάγια επιφάνεια μηρού («μπούτι») κάθετα ακόμα και πάνω από ρούχα (λεπτή φόρμα). Απασφαλίζουμε την ενέση, κρατάμε κάθετα και σταθερά, πατάμε κουμπί, μετράμε μέχρι το 10 αργά και απομακρύνουμε την ένεση. Μπορεί να σώσετε τη ζωή του παιδιού. Το παιδί χρειάζεται νοσοκομείο για παρακολούθηση. 

 

Προληπτικά:

• Δεν καπνίζουμε μέσα στο σπίτι (ούτε στον απορροφητήρα).
• Ο μητρικός θηλασμός για το πρώτο εξάμηνο ζωής προστατεύει από την μελλοντική εμφάνιση αλλεργιών.
• Για να μειώσουμε τα ακάρεα της οικιακής σκόνης αερίζουμε το σπίτι και τα κλινοσκεπάσματα καλά, τα πλένουμε συχνά, ξεσκονίζουμε συχνά, σκουπίζουμε με ηλεκτρική σκούπα πατώματα, καναπέδες, στρώματα, απομακρύνουμε λούτρινα παιχνίδια, τα πλένουμε συχνά στο πλυντήριο, διατηρούμε θερμοκρασία στο χώρο τον χειμώνα 20⁰C.
• Για να μειώσουμε επίπεδα υγρασίας (σχετική υγρασία στο 50%) αερίζουμε καλά, απομακρύνουμε φυτά από υπνοδωμάτιο, καθαρίζουμε με χλωρίνη σημεία με μούχλα, δεν απλώνουμε ρούχα στο καλοριφέρ, απομακρύνουμε πεσμένα φύλλα από τον κήπο.
• Σε περίπτωση κατοικίδιου ζώου (και πιθανής αλλεργίας στο κατοικίδιο) τινάζουμε καλά το χαλάκι που κοιμάται και καθαρίζουμε το σπιτάκι, πλένουμε χέρια και αλλάζουμε ρούχα μετά από στενή επαφή, βάζουμε σκούπα συχνά.
• Σε περίπτωση τροφικής αλλεργίας διαβάζουμε τις ετικέτες των τροφίμων πριν την κατανάλωση συσκευασμένων τροφίμων (κρυφά συστατικά) και συστήνεται να μην καταναλώνει το αλλεργικό παιδί το «κολατσιό» άλλων παιδιών.
• Σε περίπτωση ατοπικής δερματίτιδας κάνουμε μπάνιο μικρής διάρκειας 5-10 λεπτά με χλιαρό νερό, όχι καθημερινά, χωρίς αφρόλουτρο και χωρίς τρίψιμο με σφουγγάρι, με ελαιώδη σαπούνια, σκουπίζουμε ταμποναριστά, βάζουμε ενυδατική  κρέμα όσο είναι ακόμα νωπό το δέρμα, κόβουμε συχνά τα νύχια του παιδιού.
• Σε περιόδους αυξημένης γύρης δεν ανοίγουμε τα παράθυρα όταν φυσά, φοράμε γυαλιά ηλίου για να μην μπει στα μάτια, δεν απλώνουμε ρούχα έξω.
• Σε περίπτωση άσθματος κάνουμε προθέρμανση πριν την έντονη άσκηση, αναπνέουμε από τη μύτη για να ζεσταίνετε ο αέρας και κάνουμε 2 εισπνοές σαλβουταμόλης 10 λεπτά πριν την άσκηση.  

                                                                           Εργίνα Γεωργαντζή

Ειδικευόμενη Παιδίατρος, Π.Γ.Ν.Αττικόν

       Πηγές:

•  Επίτομη Παιδοπνευμονολογία, Κ. Πρίφτης, Α. Καδίτης, Μ. Ανθρακόπουλος, Ιατικές Εκδόσεις Τεχνόγραμμα, Αθήνα, 2013. 
• Οδηγίες Παιδοαλλεργιολογικής–Παιδοπνευμονολογικής Μονάδας, Γ Παιδιατρικής Κλινικής Πανεπιστημίου Αθηνών, Π.Γ.Ν.Αττικόν. 
• Κλινική Παιδιατρική (τόμος Α), Α. Κωνσταντόπουλος, Ιατικές Εκδόσεις Ζήτα, Αθήνα, 2006.
• Pediatrics secrets (5^th edition), R. Polin & M. Ditmar,Mosby Elsevier, Philadelphia, 2011.